Stress is iets dat heel moeilijk te vermijden is in het moderne leven, zowel voor mensen als voor paarden. De laatste tijd wordt steeds meer erkend hoe veel invloed chronische stress kan hebben op ons lichaam en onze mentale gesteldheid. Maar is het hetzelfde met paarden? Hoe beïnvloedt chronische stress hen?
Het eerste waar we ons bij deze vragen moeten bewust van moeten zijn is het feit dat stress bij paarden geen op zichzelf staand negatief verschijnsel is. Integendeel, het vormt een diepgeworteld aspect van hun biologie dat evolutionair gezien heeft bijgedragen aan hun overleving, net zoals bij alle vluchtdieren. De reactie op stress bij paarden is, net zoals bij mensen, een complex en doelbewust proces dat in gang wordt gezet: het sympathische zenuwstelsel wordt geactiveerd. Deze respons activeert een reeks fysiologische veranderingen die het paard voorbereiden op actie. Functies die rechtstreeks verband houden met overleving worden geïntensiveerd. De hartslag versnelt, waardoor er meer zuurstof en voedingsstoffen naar vitale organen en spieren worden gebracht. De zuurstoftoevoer naar de spieren wordt geoptimaliseerd, waardoor het paard fysiek paraat is om te reageren, hetzij door te vluchten voor de dreiging, hetzij door zich te verdedigen, afhankelijk van de aard van de dreiging.
Het tweede aspect van deze respons is de tijdelijke onderbreking van niet-essentiële lichaamsfuncties, zoals de spijsvertering en voortplanting. Deze onderbreking is een slimme aanpassing, omdat het de energie vrijmaakt die anders aan deze functies zou worden besteed.
Deze scherpe overlevingsgerichte wijzigingen in de fysiologie vormen de kern van de stressrespons en stellen het paard in staat om indien nodig zijn leven te redden.
Het is echter van belang om te benadrukken dat de stressrespons origineel bedoeld is als een tijdelijke toestand, ontworpen om een acute dreiging aan te pakken. Zodra het gevaar is geweken keert het lichaam geleidelijk terug naar zijn normale toestand, waarbij de niet-essentiële functies weer worden geactiveerd en de overmatige activiteit van het stresssysteem afneemt. Het is in deze herstellende fase dat het lichaam de kans krijgt om te herstellen en zich voor te bereiden op eventuele toekomstige uitdagingen.
Het is pas wanneer stress chronisch wordt of niet adequaat wordt beheerd, dat dit schadelijke gevolgen kan hebben voor de gezondheid en het welzijn van paarden. Daarom is het begrijpen van stress bij paarden, hoe het werkt, hoe het eruit ziet en hoe het adequaat kan worden beheerd, van groot belang om ervoor te zorgen dat paarden een gezond en evenwichtig leven leiden. Het stelt ons in staat om te voorkomen dat het paard lijdt onder de gevolgen van overmatige, langdurige of zelfs chronische stress.
Stress signalen herkennen
Over stresssignalen bij paarden is veel informatie te vinden op het internet. Er zijn al vele blogs en artikelen over geschreven en ik vermoed misschien zelf ook hele boeken. Derhalve ga ik hier in dit blog er maar kort op in.
Veel bekende en goed zichtbare stress signalen van paarden zijn bijvoorbeeld: zweten, trillende spieren, hoofdschudden, verhoogde hartslag of overmatige druk bewegen.
Wat subtielere, wellicht minder bekende signalen van stress bij paarden zijn bijvoorbeeld: het strak knijpen van de lippen, gebrek aan oogcontact, verminderde eetlust, veranderingen in lichaamshouding, afzondering van de kudde of ongebruikelijke geluiden of ademhaling.
Belangrijk in het beoordelen van signalen is ook dat je de context waarin de signalen zich voordoen en bijvoorbeeld de individuele verschillen tussen paarden. Ook de geschiedenis en gedragspatronen van een paard zou meegewogen moeten worden bij de beoordeling van signalen van een paard.
Signalen van stress bij paarden worden helaas vaak over het hoofd gezien. Daarvoor zijn naar mijn idee twee hoofdredenen te noemen.
1. Onze perceptie van stress anders is dan die van paarden.
Mensen ervaren stress vaak als gevolg van werk gerelateerde druk, sociale verplichtingen of financiële zorgen. Paarden als prooidieren kunnen stress ervaren door veel subtielere factoren, zoals een verandering in hun omgeving, onbekende geluiden of zelfs kleine wijzigingen in hun dagelijkse routine. De verschillende manieren waarop wij en paarden stress ervaren, maken het gemakkelijk voor ons om de tekenen van stress bij paarden te onderschatten of te negeren. We gaan er vaak van uit dat ze zich er wel overheen zullen zetten en leren ermee om te gaan. Daarom is het belangrijk dat we ons bewust worden van de unieke behoeften en stressfactoren van paarden, en dat we proactief stappen ondernemen om een omgeving te creëren die hun welzijn bevordert en stressoren minimaliseert.
2. Paarden hebben de natuurlijke neiging om stresssignalen te verbergen of op een zeer subtiele manier te uiten.
Paarden zijn prooidieren die in het wild afhankelijk waren van hun vermogen om te vluchten voor roofdieren. Om te overleven, moeten ze een kalm en niet-bedreigend voorkomen behouden om geen aandacht te trekken van potentiële gevaren. Als gevolg daarvan hebben paarden geleerd om stresssignalen te onderdrukken, wat kan resulteren in het feit dat hun ongemak moeilijk te herkennen is voor mensen. Het is dus van belang voor paardeneigenaren en verzorgers om bedachtzaam en aandachtig te zijn voor deze subtielere signalen, zodat ze de behoeften van hun paarden adequaat kunnen begrijpen en erop kunnen reageren om hun welzijn te waarborgen.
Mogelijke gevolgen van stress bij paarden
Net als bij mensen zijn de gevolgen van niet erkende chronisch stress extreem uiteenlopend. Sommige theorieën geven zelfs aan dat ál het lichamelijk ongemak voortkomt uit mentale chronische stress. Ik persoonlijk denk dat dat wel eens waar zou kunnen zijn.
De lijst van mogelijke gevolgen zou dus nooit in één blog passen, maar ik wil er toch graag een paar noemen:
- Maagzweren en spijsverteringsproblemen: dit is een zeer bekend gevolg van stress bij paarden. En een waarvan waarschijnlijk ook veel meer paarden last hebben, waar wij mensen in eerste instantie zicht op hebben. Chronische stress activeert zoals al eerder gezegd het sympathische zenuwstelsel. Dit stimuleert onder andere de afgifte van stresshormonen zoals adrenaline en noradrenaline. Een van de effecten van deze hormonen is de verhoging van de zuurproductie in de maag, wat het slijmvlies kan beschadigen en daarmee dus maagzweren kan veroorzaken.
Naast maagzweren kan chronische stress ook spijsverteringsproblemen veroorzaken, met koliek of diarree als gevolg, omdat de normale functie van het spijsverteringsstelsel verstoord wordt door de constante werking van de stresshormonen. - Veranderingen in lichaamshouding: het is denk ik voor iedereen duidelijk dat door stress de spierspanning van het paard hoger zal zijn. De verhoogde spierspanning is bedoeld om het paard als vluchtdier fysiek klaar te maken voor snelle beweging en actie. Het paard zal zich niet meer functioneel ontspannen kunnen bewegen. Een gestrest paard zal met zijn hoofd hoog staan, zijn rug hol en de spieren van zijn bovenlijn gespannen en klaar om te vluchten. Als hij dit de hele dag, elke dag doet, zal de houding van het paard uiteindelijk veranderen, en zal het veel moeite kosten om het paard zijn functionele ontspannen houding én beweging weer terug te laten vinden.
- Veranderingen in sociaal gedrag: chronische stress kan gedragsveranderingen bij paarden veroorzaken als gevolg van de fysiologische en emotionele reacties die het teweegbrengt. Door de activatie van het sympathische zenuwstelsel zullen hormoonspiegels bijvoorbeeld wijzigen. Vooral vrouwen weten als geen ander dat zelfs een kleine verandering in de hormoonhuishouding, grote gevolgen kan hebben op het gevoelsleven. En, bij navraag, blijken ook mannen die met vrouwen leven, dit ook te weten 😅.
Ook kunnen stresshormonen de hersenen beïnvloeden, met name de amygdala, die betrokken is bij emotie en angst. Dit kan leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor stressoren en angstige reacties op normaal niet-bedreigende situaties. Aldus kan chronische stress de sociale dynamiek van een paard beïnvloeden. Sommige paarden kunnen zich meer terugtrekken uit de kudde, terwijl anderen agressiever gedrag kunnen vertonen jegens hun kuddegenoten. - Verzwakt immuunsysteem: ook dit zal een bekend gevolg zijn van stress op zowel mens als paard. Stress activeert de afgifte van stresshormonen zoals cortisol. Hoewel deze hormonen in bepaalde situaties nuttig zijn, kunnen ze bij chronische stress het immuunsysteem onderdrukken. Cortisol remt ontstekingsreacties en onderdrukt de immuunrespons, waardoor het lichaam minder effectief wordt in de bestrijding van ziekteverwekkers. Verder zal de productie van witte bloedcellen, die essentieel zijn voor de immuunrespons, worden verminderd. Dit vermindert het vermogen van het lichaam om infecties te bestrijden. Een paard zal dus gevoeliger worden voor parasieten, infecties en ander interne ziektes.
- Veranderingen in slaappatronen: bij mensen is slecht slapen een bekend en niet omtreden gevolg van stress. Dat chronische stress bij paarden tot een slaapprobleem, ja zelf slaaptekort kan leiden, is naar mijn idee minder bekend.
Maar ook voor paarden geldt dat ze, zeker als vluchtdier zijnde, onder stress vaak alerter en waakzamer zullen zijn. Dit betekent dat ze meer tijd besteden aan het bewaken van hun omgeving, zelfs tijdens hun rustperiodes. Ze kunnen gemakkelijk worden gewekt door zelfs kleine geluiden of bewegingen, wat hun vermogen om diepe en REM ongestoorde slaap te bereiken belemmert.
Oorzaken van en oplossingen voor stress van je paard
Als je vermoedt dat je paard chronische stress ervaart, is het belangrijk om de oorzaken te achterhalen.
Soms is de oorzaak snel te achterhalen. Ook van oorzaken van stress zou je hele lijsten kunnen schrijven, welke té veel zijn voor één blog artikel.
Oorzaken kun je vinden in: omgevings-, sociale of fysiologische factoren, training en overbelasting, transport, veranderingen in routine, menselijke interactie en soms kan zelf gewoon het weer en stressfactor zijn.
Soms is de oorzaak snel te achterhalen. Zoals bijvoorbeeld een nieuw kuddegenoot waarmee het niet klikt of de wijziging van het voerregime op een pensionstal.
Daarmee is dan de oplossing ook snel duidelijk. Ook voor stress door pijn zal de oplossing vaak logischerwijs te vinden zijn bij een dierenarts.
Vaker zal het echter een hele zoektocht zijn, waarbij het inschakelen van een professional vaak een goed idee is, om de situatie zo snel mogelijk te kunnen verbeteren voor het paard.
Horsemanship oefeningen zijn soms een goede manier om mentale balans en ontspanning (terug) te vinden bij paarden. Deze kun je bijvoorbeeld uitstekend leren bij Irene Smeets van King’s Crossing.
– Het kan de spanning en stijfheid in de spieren van het paard verminderen. Dit helpt het paard om fysiek te ontspannen en kan helpen bij het verlichten van lichamelijk ongemak dat kan voortkomen uit chronische stress.
– Manuele technieken verbeteren de bloedcirculatie, wat kan bijdragen aan het herstel van spieren en weefsels die mogelijk zijn gespannen of beschadigd als gevolg van stress.
– Het parasympatische zenuwstelsel wordt gestimuleerd, dat verantwoordelijk is voor ontspanning en herstel.
– Als een paard pijn ervaart als gevolg van chronische stress, kan massagetherapie helpen bij het verlichten van pijnlijke spieren, gewrichten of andere lichamelijke ongemakken.
– Het kan het emotionele welzijn van het paard beïnvloeden door een gevoel van comfort en ontspanning te bevorderen. Dit kan helpen bij het verminderen van angstgevoelens en het herstellen van het vertrouwen van het paard.
– Equine bodywork kan het paard helpen bewuster te worden van zijn eigen lichaam en eventuele spanningen of ongemakken die daarbij horen. Dit bewustzijn kan leiden tot beter zelfmanagement en het vermogen om stress beter te verwerken.
Het is echter belangrijk op te merken dat lichaamswerk voor paarden zoals The Masterson Method® een aanvullende benadering is en geen vervanging voor het identificeren en aanpakken van de oorzaken van chronische stress bij paarden. Het kan echter zeker en wel een waardevol onderdeel zijn van een algehele zorgstrategie om het welzijn van gestreste paarden te bevorderen en hen te helpen herstellen.
Een ontspannen paard is immers een blij paard, dat de eventueel gewenste prestaties met gemak, dus zonder ongemak kan volbrengen, en dat wensen we toch allemaal voor onze paarden!
Dit stuk is niet bedoeld om een diagnose, behandeling of genezing voor aandoeningen of ziektes te bieden. Ook vervangt het niet de juiste veterinaire zorg. Het is uitsluitend bedoeld voor educatieve doeleinden en weerspiegelt mijn persoonlijke mening. Uit veiligheidsoverwegingen is het altijd verstandig uw eigen dierenarts te raadplegen, voordat u begint met enige vorm van therapie voor uw paard.